1. Phần mềm thống tr� th� giới
Trong bài viết đăng trên Wall Street Journal năm 2011, nhà đồng sáng lập hãng Netscape Marc Andreessen đã ch� ra rằng phần mềm đang làm biến đổi tất c� ngành ngh�, t� ngành công nghiệp giải trí phim ảnh, âm nhạc, đến c� các ngành đã định hình như vận chuyển, bán l�.
Khi ấy, thông điệp của Andreessen chính là phần mềm hiện gi� vai trò thành phần trung tâm của mọi giải pháp, do đó mọi công ty cần tập trung vào phần mềm như là vũ khí chiến lược.
Câu "phần mềm thống tr� th� giới" đã tr� thành câu cửa miệng của nhiều người. Gần đây có thêm câu "Đừng đ� b� Uber" cảnh báo doanh nghiệp có th� b� lật đ� bởi một công ty khởi nghiệp � Silicon Valley được h� tr� bởi nguồn vốn đầu tư mạo hiểm vô tận.
Thực t�, phần mềm thống tr� th� giới đã tr� thành câu nói bóng bẩy được dùng d� dãi mô t� s� thay đổi đang diễn ra, nhưng việc dùng nó thường xuyên làm giảm đi ý nghĩa của bản chất vấn đ�: Việc chuyển sang s� hóa đang tác động đến tất c� các ngành ngh�, bất lợi cho các công ty đương thời.
Một phần vì các sản phẩm hoặc quy trình đang dùng đòi hỏi đầu tư hay n� lực rất lớn đ� thay th� bằng giải pháp s� hóa. Đáng chú ý hơn, các công ty nh�, không b� cản tr� bởi các hoạt động gắn với những giải pháp cũ k� lạc hậu, có th� thay đổi tư duy v� chuỗi giá tr� khách hàng và tái cấu trúc đ� cung cấp dịch v� hiệu qu� hơn.
Thách thức chính đối với các công ty đó là cơ s� h� tầng và các giải pháp hiện thời của h�, vốn được phát triển như là thành phần quan trọng tạo nên s� khác biệt và lợi th� cạnh tranh, gi� là xiềng xích hạn ch� kh� năng hưởng ứng cuộc cách mạng phần mềm.
Ví d�, Walmart từng tận dụng năng lực của chính mình đ� xây các cửa hàng đ� s� hòng đạt được lợi th� cạnh tranh trong ngành.
Tuy nhiên gi� đây thì những bất động sản đắt đ� của Walmart (chí ít tại M�) vắng tanh khi người tiêu dùng dần chuyển sang mua hàng trực tuyến. Ngay c� khi Walmart muốn tích cực chuyển sang thương mại điện t� thì cũng b� mắc kẹt với cơ s� h� tầng bán l� tốn kém.
Khó thấy hơn, nhưng t� hơn, nhiều nhà quản lý tài năng của Walmart ch� có kinh nghiệm trong việc quản lý s� lượng lớn các cửa hàng "vật lý
" và chuỗi cung ứng hàng hóa cho chúng. Nói cách khác, còn có vấn đ� k� năng cũng như một chuỗi giá tr� không phù hợp.
Những gì chúng ta s� chứng kiến trong thập k� tiếp theo là giống với cuộc cách mạng sản xuất hàng loạt dùng dây chuyền lắp ráp. Bất k� công ty nào muốn phục v� th� trường đại chúng đều phải tìm cách t� động hóa sản xuất; những công ty không th� hoặc không có đ� vốn đ� thực hiện việc này s� phải thu hẹp sản xuất.
Điều khác biệt hiện nay là phần mềm đóng vai trò trung tâm s� tác động đến mọi ngành ngh� và mọi công ty. Hầu hết đều không chuẩn b� trước, và nhiều công ty s� không th� thực hiện những bước thay đổi lớn đ� tr� thành một công ty phần mềm.
2. Nguồn m� chi phối CNTT
Trong việc tái cấu trúc, hay nói cho hoa m� hơn là "mềm hóa" toàn b� nền kinh t�, người ta d� b� quên thay đổi quan trọng diễn ra trong chính lĩnh vực của mình. Việc chuyển sang một th� giới mới với phần mềm là trung tâm s� làm lợi rất nhiều cho các công ty công ngh� lớn, nhưng bản thân h� cũng đang gặp rắc rối. Thay vì gặt hái những lợi ích của việc mọi người khác buộc phải tập trung vào công ngh�, các nhà công ty công ngh� lại phải "chịu đau" trong việc chuyển đổi sang phần mềm.
Có một ví d� sinh động cho luận c� trên, đó là IBM đã phải chịu sụt giảm doanh thu 15 quý liên tiếp.
Dell và EMC chuẩn b� sáp nhập (hợp nhất là phản ứng c� điển đối phó với tình trạng khó khăn v� tài chính). BMC và Informatica thì phải thay đổi thành phần c� đông (một phản ứng c� điển đối với triển vọng kém).
Tại sao điều tưởng chừng như niềm mơ ước đối với công ty công ngh� lại biến thành cơn ác mộng? Câu tr� lời là hai t�: nguồn m�.
Đơn giản, nguồn m� đang tr� thành hàng hóa, và các nhà cung cấp đang mắc phải cấu trúc chi phí không phù hợp với thực t� mới.
Điều này không ch� ảnh hưởng trực tiếp đến các sản phẩm phần mềm, mà còn ảnh hưởng đến phần cứng (Chúng ta nên nh� rằng phần mềm thống tr� th� giới, gồm c� phần cứng). Câu thần chú mới là mọi th� gì đều có phần mềm, và bằng cách đặt mã nguồn m� vào phần cứng thông dụng, những công ty công ngh� có v� th� th� trường vững như bàn thạch trước đây gi� b� sụt giảm lợi nhuận.
Tuy nhiên, nguồn m� đang chứng t� không ch� là phương án thay th� chi phí thấp. Đổi mới công ngh� gi� chắc chắn thuộc v� nguồn m�. Thật khó đ� nghĩ v� một lĩnh vực công ngh� mới mà không dựa trên nguồn m�. Rõ ràng, các xu hướng phần cứng dựa trên phần mềm phản ánh điều này. Chúng ta nhìn thấy mã nguồn m� trong các lĩnh vực mới nổi khác như cơ s� d� liệu NoSQL phân tán; máy học,…
Xu hướng nguồn m� có ý nghĩa nhiều hơn nỗi đau tài chính của công ty công ngh� đương thời. Nó có nghĩa là việc tái cơ cấu rộng khắp đang diễn ra như đ� cập � phần trước s� đạt được thông qua việc s� dụng nguồn m�, điều này đưa chúng ta đến nguyên lý th� ba.
3. S� không có doanh nghiệp Netflix
Netflix là một công ty tuyệt vời. Với cách thức h� b� nhanh gọn hãng cho thuê video tên tuổi Blockbuster thì Netflix xứng đáng được trao danh hiệu "Netflix hóa" hơn là Uber.
Netflix cũng không ng� quên trên vinh quang. Ngay sau khi leo lên đứng đầu trong lĩnh vực cho thuê video, Netflix đã chuyển sang dịch v� phát video trực tiếp qua mạng (streaming), gần như làm đảo lộn c� h� sinh thái studio/nhà mạng hiện có.
V� cốt lõi, Netflix là một công ty công ngh�, và là công ty công ngh� xuất sắc. Ngay t� đầu trên con đường streaming, Netflix đã xác định việc vận hành các trung tâm d� liệu không phải là s� trường của mình; hơn nữa, do mức đ� tăng trưởng không chắc chắn và các nhóm người xem thất thường, việc c� quản lý cơ s� h� tầng s� rất phức tạp.
Vì vậy, Netflix chuyển sang dùng Amazon Web Services (AWS) làm nền tảng cho các dịch v� streaming được s� dụng rộng rãi của mình (tài khoản s� dụng dịch v� streaming của Netflix chiếm đến 37% toàn b� lưu lượng truy cập Internet buổi tối � Bắc M�).
Thay vì quản lý cơ s� h� tầng, Netflix tập trung xây dựng năng lực cung cấp dịch v� streaming. Và Netflix đã xây dựng được nền tảng có kh� năng hơn th�, có chức năng h� tr� thích hợp cho việc triển khai và giám sát lượng tài nguyên AWS đ� s�. Nó có chức năng điều phối cho phép các thành phần ứng dụng liên tục tham gia và rời khỏi h� thống.
Nói cách khác, Netflix đã thiết k� một môi trường phần mềm cực k� tinh vi phù hợp cho nhu cầu của mình, và đầu tư rất nhiều đ� thực hiện nó, tất c� bằng mã nguồn m�, phần nhiều trong s� do công ty t� phát triển và sau đó ph� biến các công c� cho mọi người s� dụng.
Netflix thường được xem như tấm gương điển hình đ� noi theo. Rất nhiều doanh nghiệp CNTT muốn tìm cách đ� hoạt động như Netflix.
Tuy nhiên, Netflix là trường hợp đặc biệt có năng lực vượt xa các doanh nghiệp CNTT trung bình hoặc thậm chí hàng đầu. Netflix tập trung vào năng lực CNTT của mình như là át ch� bài và đầu tư không hạn ch�, có thuận lợi nh� các cơ ch� hoạt động giống như phần mềm của mình. Công ty còn thu hút được tài năng tốt nhất trong ngành, mồi nh� là những thách thức làm việc trên công ngh� Netflix, cùng với những nguyên tắc quản lý nhân s� độc đáo.
Và Netflix tr� lương tốt, thưởng c� phiếu rất có giá.
Doanh nghiệp CNTT thường không có được những th� trên. Mặc dù có động cơ rất tốt, nhưng các doanh nghiệp CNTT trung bình không có tiền đ� thu hút tài năng chất lượng cao. H� dường như không có kh� năng thiết k� môi trường ứng dụng riêng của mình. Ngay c� việc c� gắng tận dụng các công c� Netflix cũng dường như vượt quá kh� năng của h�, bởi vì các công c� này đòi hỏi tài năng hàng đầu đ� tinh chỉnh cho môi trường đặc thù của một công ty.
Do đó, hô hào doanh nghiệp CNTT tr� thành "như Netflix" giống như thúc giục người ta chạy như Usain Bolt. Điều đó là không th�. Bắt chước Netflix chắc chắn không phải là giải pháp giúp các doanh nghiệp CNTT đương đầu với tương lai. Điều này dẫn tới nguyên lý th� tư.
4. Đưa doanh nghiệp tr� thành công ty phần mềm dựa trên nguồn m�: thách thức và c� cơ hội
S� mệnh của các b� phận CNTT trong doanh nghiệp hiện nay là nhanh chóng chuyển t� việc t� động hóa quy trình nội b� đ� sang tạo ra các dịch v� kinh doanh mới đ� giúp công ty của mình duy trì tính cạnh tranh. Ngay c� các hãng công ngh� tên tuổi cũng dường như không có kh� năng giúp được gì trong việc, vì chính h� cũng đang phải vật lộn với việc đổi mới và nguồn m�. Trong khi đó, khó có th� bắt chước các t� chức s� dụng nguồn m� tốt như Netflix. Vậy giải pháp ra sao?
Th� nhất, chắc chắn rằng các dịch v� nguồn m� mới s� xuất hiện kết hợp các thành phần quan trọng thành các giải pháp cấu hình sẵn đ� có th� triển khai, nh� đó giảm yêu cầu v� năng lực đ� s� dụng chúng. Không phải tất c� các cộng đồng nguồn m� đều là tốt việc này, nhưng áp lực và cơ hội đ� nguồn m� được dùng nhiều hơn s� khuyến khích việc tạo ra các dịch v�.
Th� hai, người ta k� vọng s� xuất hiện một th� h� công ty công ngh� mới h� tr� cho doanh nghiệp với những d� án nguồn m� sáng tạo. Các công ty này có kh� năng kết hợp tư vấn và đào tạo, và nhiều công ty còn cung cấp dịch v� quản lý đ� giảm gánh nặng vận hành cho người dùng.
Th� ba, có th� s� xuất hiện các t� chức cung cấp các mô hình ứng dụng và kiến trúc tham khảo tốt nhất, với s� tham gia của c� các nhà cung cấp giải pháp và người dùng cuối. C� hai có cùng mối quan tâm trong việc làm cho nguồn m� được dùng nhiều hơn, và việc hợp tác có th� đảm bảo c� nhà cung cấp và người s� dụng đều được lợi.
Có th� hình dung tình trạng hết sức lộn xộn trong giới công ngh� khi các công ty đương thời c� gắng “tân trang” đ� đáp ứng những yêu cầu mới của khách hàng doanh nghiệp. Có một lớp công ty mới tung ra "sản phẩm đáp ứng nhu cầu th� trường" trong bối cảnh ngành ngh� thay đổi nhanh chóng. Các công ty cũ và mới s� “xung trận” giành giật khách hàng vì ai "s� hữu khách hàng" thì người đó có tất c�.
Thời k� “chọn lọc t� nhiên” này kéo dài khi những công ty mới tham gia h� sinh thái chống lại các công ty hiện hữu trong cuộc chiến giành nguồn tài nguyên quan trọng: ngân sách của khách hàng.
Tương t�, các b� phận CNTT trong doanh nghiệp cũng s� trải qua tình trạng xáo trộn kéo dài khi c� gắng phát triển các k� năng đ� phù hợp với vai trò mới là xưởng công ngh� của công ty. Xung đột v� mặt t� chức ẩn chứa trong mô hình CNTT “bi-modal” (vừa ổn định vừa linh hoạt) của Gartner s� diễn ra d� dội. Việc đổi mới công ngh� nhanh chóng mà chúng ta s� chứng kiến trong thập k� tiếp theo s� làm cho quá trình này càng thêm khó khăn, trong môi trường năng động như vậy, việc xác định chính xác cách thức thực hiện một k� hoạch nào đó là c� vấn đ�.
Thực hiện s� thay đổi lớn lao như vậy s� mất nhiều công sức và thời gian. Không đơn giản khi phải đi trên đồi cát liên tục thay đổi do cơn gió của s� đổi mới và đột phá thổi qua ngành CNTT. Nhưng � phía bên kia của đồi cát hỗn loạn là một mô hình t� chức mới vận hành bởi phần mềm nguồn m� và cung cấp giá tr� thông qua công ngh� k� thuật s�.